Một số kinh nghiệm giúp học sinh học tốt môn Đạo Đức lớp 5 ở trường Tiểu học

    I. PHẦN MỞ ĐẦU:

1. Lí do chọn đề tài:   

    Qua bao thời gian trôi đi, nhưng lời dạy của Bác vẫn còn đâu đây: 

“Hiền dữ  phải đâu là tính  sẵn

  Phần nhiều do giáo dục mà nên”.

     Đúng vậy, đạo đức là một nhân tố quyết định nhân cách và được xem là khái niệm luân thường đạo lí của con người. Nó không có sẵn trong từng con người, không phải sinh ra là đã có mà đạo đức nó tiềm ẩn và hình thành trong quá trình phát triển con người. Nền tảng trong hình thành nhân cách con người là đạo đức. Vì thế mà Hồ Chí Minh đã nói: “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó”. Đức và tài là hai nhân tố không thể tách rời nhau, nó luôn hỗ trợ nhau phát triển thành con người toàn diện.

     Vì vậy, đạo đức được hiểu là lương tâm con người, hệ thống phép tắc và đôi lúc còn là sự trừng phạt. Đạo đức gắn liền với văn hóa, chủ nghĩa nhân văn, triết học và pháp luật của xã hội. Hay nói cách khác, đạo đức là những suy nghĩ trong tâm hồn con người, nó luôn thể hiện bằng những lời nói, hành vi bên ngoài. Tức là con người phải có nhận thức đúng về sự vật, hiện tượng. Đạo đức con người không phải có sẵn mà phải giáo dục. Chính vì vậy mà giáo dục đạo đức phải được thực hiện từ khi còn nhỏ, nghĩa là từ lúc lọt lòng đặc biệt là lứa tuổi tiểu học.

    Có nhiều cách giáo dục đạo đức trẻ như ăn, ở, đi, đứng, nói năng,... Lứa tuổi này rất dễ học điều tốt nhưng cũng dễ dàng nhiễm điều xấu. Cũng vì thế mà môn Đạo Đức lớp 5 trong nhà trường tiểu học vô cùng quan trọng. Nó cung cấp những tri thức cơ bản ban đầu về phong cách con người và hình thành những chuẩn mực đạo đức như: xúc cảm, tình cảm tốt đẹp, Học sinh biết được mình đã là học sinh lớp 5 nên có trách nhiệm về việc làm của mình. Có ý chí vươn lên, biết ơn về tổ tiên, tôn trọng tình bạn, tôn trọng phụ nữ. nêu cao ý thức hợp tác với mọi người. Thể hiện được lòng yêu già mến trẻ, tình yêu quê hương, đất nước, yêu chuộng hòa bình. Thích tìm hiểu về nơi mình sống, về tổ chức Liên hiệp quốc. Từ đó biết bảo vệ tài nguyên thiên nhiên... Do vậy mà trong suốt quá trình giảng dạy ở tiểu học tôi đã tìm tòi và nghiên cứu đề tài: “ Một số kinh nghiệm giúp học sinh học tốt môn Đạo Đức lớp 5 ở trường Tiểu học ….”.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:

   Môn Đạo Đức có vị trí vô cùng quan trọng trong việc giáo dục trẻ, không chỉ góp phần bồi dưỡng nhận thức về chuẩn mực đạo đức mà còn góp phần hình thành và phát triển những phẩm chất tốt đẹp, đầy tính nhân văn của con người. Phải nói rằng, môn Đạo Đức là môn học gắn bó mật thiết với quá trình giáo dục nhân cách cho trẻ ở tiểu học. Nó được thực hiện bằng hai con đường: Tổ chức các hoạt động giáo dục như học tập, lao động, sinh hoạt thể thao, vui chơi, hoạt động từ thiện và sự phối hợp giáo dục giữa các môn học. Giáo dục đạo đức lồng ghép, liên hệ, tích hợp vào các môn học khác như: Tập đọc, Toán, Hoạt động ngoài giờ lên lớp,... Dạy tốt môn Đạo Đức còn làm tiền đề và cơ sở cho học sinh tiếp nối các môn khác ở cấp trên. Bởi vậy mà môn Đạo Đức lớp 5 có nhiệm vụ vô cùng quan trọng. Nó trang bị cho học sinh những tri thức sơ đẳng về các chuẩn mực hành vi đạo đức và năng lực định hướng giá trị đạo đức. Học sinh biết được mình đã là học sinh lớp 5 nên có trách nhiệm về việc làm của mình. Có ý chí vươn lên, biết ơn về tổ tiên, tôn trọng tình bạn, tôn trọng phụ nữ. nêu cao ý thức hợp tác với mọi người. Thể hiện được lòng yêu già mến trẻ, tình yêu quê hương, đất nước, yêu chuộng hòa bình. Thích tìm hiểu về nơi mình sống, về tổ chức Liên hiệp quốc. Từ đó biết bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Những chuẩn mực đạo đức này được giảng dạy cho học sinh một cách đơn giản, dễ hiểu nhưng mang đạm ý nghĩa cá nhân và xã hội. Từ đó các em cụ thể hóa thành khái niệm sơ đẳng, dần dần các em chuyển hóa thành niềm tin. Các em cảm thấy hài lòng về những hành vi mà mình hoàn thành phù hợp với những yêu cầu của những chuẩn mực đạo đức.

   Như vậy mục tiêu dạy đạo đức là hình thành cho các em những xúc cảm, tình cảm tích cực để các em có những hành vi và thói quen đạo đức phù hợp với những chuẩn mực. Từ đó giúp các em có cơ sở để phân biệt, phân tích, phê phán những hành vi chưa phù hợp. Học tập và làm theo những hành vi chuẩn mực tốt. Chính vì vậy, giáo dục đạo đức cho học sinh cần phải xác định được mục tiêu giáo dục, hình thành được những hành vi ứng xử trong các mối quan hệ hằng ngày. Đặc biệt là sự thống nhất giữa tính truyền thống và tính hiện đại trong hành vi ứng xử. Đảm bảo tính thống nhất giữa tính dân tộc và tính nhân loại. Ngoài ra cần phối hợp nhịp nhàng giữa tính cụ thể và tính vừa sức của các chuẩn mực và sự phát triển đồng nhất của các chuẩn mực đạo đức.

3. Đối tượng nghiên cứu:

    Xuất phát từ yêu cầu thực tế, nên tôi đã chọn giáo viên và học sinh lớp 5A2 năm học 2023- 2024, Trường Tiểu học ....- EaTóh- Krông Năng- Đăk Lăk làm đề tài nghiên cứu, nhằm giúp các em học tốt môn Đạo Đức và hình thành, phát triển nhân cách toàn diện trong các môn học.

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu:

   Chương trình giảng dạy môn Đạo Đức lớp 5 Trường Tiểu học ....- EaTóh- Krông Năng- Đăk Lăk.

5. Phương pháp nghiên cứu:

* Phương pháp điều tra thực tế:

        Để có được tiết dạy tốt Đạo Đức lớp 5, giáo viên chủ động tìm tòi, sử dụng nhịp nhàng, linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học như: phương pháp động não, phương pháp thực hành (dạy ngay tại lớp), phương pháp kiểm tra đánh giá, phương pháp điều tra, phương pháp trao đổi thông tin,(trao đổi với các bạn đồng nghiệp)...

     Đặc biệt, giáo viên  phải thường xuyên dự giờ, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, . Bên cạnh đó, giáo viên phải biết lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, chia sẽ và thông cảm với học sinh. Cũng như phối hợp với các môn học khác. Ngoài ra, còn trải nghiệm qua một số tiết dạy ở lớp 5.

*Phương pháp thu thập tài liệu:

     Để hoàn thành đề tài này tôi còn phải tìm tòi, tham khảo, nghiên cứu, khám phá sử dụng sáng tạo một số tài liệu như: Tạp chí giáo dục Tiểu học, Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng các môn học ở Tiểu học, Sách giáo khoa, Sách giáo viên, sách thiết kế bài giảng Đạo Đức lớp 5,...Ngoài ra, người dạy còn thu nhập thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng như: báo, đài, ti vi, mạng internet.

   II. PHẦN NỘI DUNG:

1. Cơ sở lí luận:

   Giáo dục đạo đức là con đường hoạt động thống nhất giữa giáo viên - học sinh dưới sự hướng dẫn của người thầy với vai trò tích cực, tự giác của học sinh. Như vậy việc giáo dục đạo đức là hình thành những cơ sở ban đầu các phong cách đạo đức cho từng em trong lớp học. Dạy đạo đức không chỉ là dạy học mà còn là giáo dục. Giáo dục đạo đức cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa cách truyền đạt của giác viên và sự lĩnh hội của học sinh. Qua đó giúp giáo viên có điều kiện dạy đạo đức trở nên sinh động, hấp dẫn, để hướng học sinh rèn luyện kĩ năng, hành vi đạo đức cũng như kiểm tra đánh giá kết quả môn học. Và giúp học sinh tiếp nhận kiểm tra một cách thoải mái, dễ dàng, đầy đủ và chính xác, rèn luyện kĩ năng, hành vi và tăng hứng thú...

   Hình thành quá trình đạo đức là hành vi đòi hỏi người học phải đấu tranh chống lại cái xấu, cái lạc hậu, làm theo cái tốt; do đó đòi hỏi các em tính kiên trì, vững vàng trước mọi cái xấu. “Thói quen tốt là vốn đạo đức mà con người đầu tư vào trong hệ thống thần kinh của mình; cái vốn đó sẽ tăng lên không ngừng và cái lãi của nó sẽ dùng cho con người suốt đời. Do được sử dụng, cái vốn của thói quen sẽ tăng lên và cũng như cái vốn vật chất trong thế giới kinh tế, sẽ cung cấp cho con người khả năng sử dụng ngày càng có hiệu quả hơn sức mạnh quý giá của mình- sức mạnh của ý chí tự giác và xây dựng lâu đài đạo đức của cuộc đời mình ngày càng cao và cao hơn ...” (Giáo dục học, tập III, NXB Hà Nội)

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu:

     Năm học 2023 - 2024, tôi đươc phân công chủ nhiệm lớp 5a. Qua thực tế giảng dạy, tôi thấy có nhiều điều đạt được song cũng có những tồn tại trong việc dạy và học môn Đạo Đức.

    Được sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục đào tạo, sở Giáo dục, phòng giáo dục và các ban ngành, đặc biệt là sự quan tâm sát sao, kịp thời của Ban Giám Hiệu nhà trường cùng với lòng yêu nghề mến trẻ của quý thầy cô giáo và sự hợp tác tận tình của quý bậc phụ huynh, nên hiện nay môn Đạo Đức đang được từng bước chú trọng, đã có nhiều phương pháp, nhiều biện pháp đổi mới được giáo viên áp dụng trong các tiết dạy. Ban giám hiệu thường xuyên tổ chức các chuyên đề, dự giờ thăm lớp, hội giảng. Giáo viên luôn cập nhật các thông tin mới nhất, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp với mục đích nâng cao chất lượng dạy và học. Cơ sở vật chất những năm gần đây dần được nâng lên.

    Điều quan trọng nhất là học sinh ở đây chăm ngoan, hiếu học, một số em nhận được sự quan tâm của gia đình, trường lại  nằm trung tâm địa bàn xã nên rất thuận lợi cho sự phát triển kinh tế và văn hóa. Bởi vậy, trường luôn dẫn đầu về giáo dục cho xã nhà.  Đa số giáo viên đều đã ý thức được trách nhiệm của mình, luôn nâng cao tinh thần học hỏi và trau dồi chuyên môn. Số giáo viên tiếp cận với công nghệ thông tin ngày càng nhiều. Trình độ giáo viên đạt trên chuẩn là hơn 80%, cở sở vật chất đủ để dạy 2 buổi/ ngày, có phòng thư viện, phòng vi tính, phòng âm nhạc. Mặt khác có giáo viên bộ môn dạy phụ trợ các môn như: Tiếng Anh, Tin học, Âm nhạc, Mĩ thuật... Chất lượng học sinh ngày càng nâng lên rõ rệt, học sinh chăm ngoan hơn, ý thức việc học cũng được cải thiện đáng kể. Giáo viên cũng đã áp dụng tốt nhiều phương pháp dạy học như: Động não,  đóng vai, xử lí tình huống,… Số lượng giáo viên đủ dạy theo tiêu chuẩn 1.5 người /lớp. Đa số phụ huynh quan tâm đến việc học của con em mình.

    Mặc dù trong nhiều năm học qua, trường đã gặt hái rất nhiều thành quả trong sự nghiệp giáo dục nhưng không tránh khỏi những khó khăn trong công tác dạy học. Đó là hình thức tổ chức dạy học của một số thầy cô còn lúng túng, rập khuôn, phụ thuộc sách giáo khoa, chưa sáng tạo, linh hoạt trong giờ dạy. Mặt khác, một số thấy cô còn coi đây là môn học “Phụ” chưa chú trọng vào việc truyền đạt và hướng các em vào các chuẩn mực đạo đức trong sách giáo khoa và ứng xử cuộc sống hằng ngày. Một số giáo viên vẫn còn thiên về dạy học truyền thống chủ yếu là truyền đạt thông tin, coi giáo viên là trung tâm, nên ít khích thích được tư duy sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, hoàn cảnh gia đình lo toan cuộc sống cũng chi phối việc dạy học,…Hơn nữa, một bộ phận học sinh chưa nêu cao tinh thần, ý thức tự học, tự rèn luyện còn phụ thuộc vào thầy cô, ỷ vào gia đình và bạn bè. Không chịu tìm tòi, suy nghĩ hay phán đoán, chỉ biết nghe theo và làm theo. Đặc biệt, các em vẫn có có tư tưởng xem môn này là môn phụ, một số em do ở xa trường, do hoàn cảnh gia đình gặp khó khăn về kinh tế, thiếu thốn tình cảm, phụ huynh thì chưa thực sự quan tâm, phối hợp với nhà trường, xã hội để giáo dục con em mình.

   Trong điều kiện hiện nay, việc giáo dục môn Đạo Đức còn những hạn chế nhất định. Chỉ dạy theo tranh vẽ sách giáo khoa hoặc kênh chữ. Dạy chay, ít tranh ảnh hoặc học sinh ít được thực hành hành vi đạo đức. Hơn nữa là môn mà học sinh cho là không quan trọng vì đánh giá bằng nhận xét, thời gian dành cho môn này tương đối ít.

   Bên cạnh đó trình độ chuyên môn của giáo viên không đồng đều. Phòng học và trang thiết bị tuy đủ nhưng chất lượng chưa cao, bàn ghế một số lớp chưa đúng theo qui cách, Công tác liên hệ giữa nhà trường và phụ huynh học sinh còn chưa thường xuyên.

  Từ những thực tế trên, bản thân đã rút ra được một số nguyên nhân sau:

- Do một số giáo viên khi lên lớp chưa thực sự tìm hiểu, nghiên cứu kĩ tài liệu, lên kế hoạch giảng dạy mục tiêu cho từng bài, từng hoạt động. Đặc biệt, việc áp dụng các biện pháp và hình thức tổ chức dạy học còn máy móc, rập khuôn. Tình trạng dạy “ chay” vẫn còn diễn ra. Việc đổi mới dạy học theo hướng tích cực còn hạn chế làm cho việc học nhàm chán. Việc xác định nhiệm vụ, mục tiêu của môn học này còn hạn chế.

   - Do một số nhỏ giáo viên chưa thực sự yêu nghề vì nhiều yếu tố khách quan mang lại( như kinh tế thị trường,...).

  - Do trình độ chuyên môn đào tạo, tuổi tác không đồng đều.

  - Một bộ phận nhỏ học sinh chưa xác định rõ nhiệm vụ của mình, ý thức học chưa cao. Không hứng thú trong việc học,

  - Cơ sở vật chất tuy đủ nhưng chất lượng chưa đảm bảo, chưa có phòng thí nghiệm, trang thiết bị dạy học còn thiếu.

  - Mặt khác, một số em ở xa trường, hoàn cảnh gia đình gặp khó khăn như kinh tế, tình cảm cũng góp phần không nhỏ tới thành công của tiết dạy.

  - Đối tượng giáo viên và học sinh thuộc nhiều vùng miền khác nhau nên việc truyền đat và tiếp thu có phần hạn chế,…

    Chính vì vậy, mà năm học này là năm học tiếp tục thực hiện nghị quyết Đại hội XI của Đảng về đổi mới cơ bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế. Năm học tiếp tục chỉ đạo việc quản lí, tổ chức học theo chuẩn kiến thức kĩ năng, điều chỉnh nội dung dạy học. Đánh giá, xếp loại phù hợp, tăng cường giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, đổi mới phương pháp dạy học. Bởi vậy mà trong mỗi giáo viên đứng lớp như chúng ta đều phải lưu tâm, suy nghĩ nên dạy như thế nào, để nâng cao hiệu quả các giờ dạy trên lớp nói chung và dạy Đạo đức cho học sinh cuối cấp Tiểu học nói riêng.

   Sở dĩ hiệu quả giờ dạy môn Đạo đức chưa cao vì một bộ phận nhỏ giáo viên khi lên lớp chưa chuẩn bị bài, chưa xác định rõ mục tiêu nhiệm vụ, kế hoạch cho từng hoạt động của bài chưa cụ thể còn mang tính chung chung. Một số tình huống chỉ xử lí loa qua hoặc nói suông có khi còn không chuẩn bị. Giờ dạy chủ yếu thiên về giảng giải, cô hỏi trò trả lời, học sinh tự đọc kênh chữ và xem kênh hình mà thiếu sự định hướng của giáo viên. Giáo viên chỉ giảng loa qua, rồi cho học sinh đọc thuộc bài học là được mà đạo đức lại cần đến những cách đóng vai hay xử lí tình huống cụ thể rõ ràng từng hành vi đạo đức.

   Ví dụ Bài 4: Nhớ ơn tổ tiên  nên cho học sinh đóng vai khi thể hiện câu truyện: Thăm mộ. Học sinh được thể hiện mình thì chắc chắn các em ghi nhớ bài lâu và sẽ xác định được chuẩn mực đạo đức mà ông cha ta đã để lại. Đó là mỗi người phải biết ơn tổ tiên và có trách nhiệm gìn giữ truyền thống tốt đẹp đó.

   Do đó, khi lên lớp giáo viên sử dụng các biện pháp dạy học và tổ chức giờ học rất lúng túng, rập khuôn, máy móc thiếu sự sáng tạo, gây sự nhàm chán ở học sinh. Hơn nữa trình độ đào tạo lại khác nhau, độ tuổi không đồng đều. Lòng nhiệt tình và tinh thần trách nhiệm của một số thầy cô còn hạn chế, có khi thời lượng dành cho tiết học rất ít so với qui định ( khoảng 25 đến 28 phút). Mặt khác, một số học sinh chưa xác định rõ trách nhiệm của mình. Còn ỷ lại vào thầy cô, bạn bè, về nhà không học bài, không chuẩn bị đồ dùng cần thiết cho bài học ngày mai. Lên lớp không tập trung nghe giảng, ngồi nói chuyện hay làm việc riêng. Có những truờng hợp gặp hoàn cảnh khó khăn về kinh tế và tình cảm thiếu sự quan tâm của gia đình, phải dành thời gian phụ giúp gia đình. Một số em ở xa trường đi lại vất vả nhất là về mùa mưa có khi còn bị chậm học. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất đủ nhưng chất lượng chưa cao. Bàn ghế các em ngồi chưa đúng qui cách dành cho học sinh tiểu học, phòng học còn thiếu các trang thiết bị. Đối tuợng giáo viên và học sinh thuộc nhiều vùng miền khác nhau nên phương ngữ, phong tục tập quán cũng một phần nào đó ảnh hưởng chất lượng dạy-học.                                                          

BẢNG KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG ĐẦU NĂM

3. Nội dung và hình thức của giải pháp:

     Là kĩ sư tâm hồn, là nghề được ví như người lái đò đưa khách qua sông, tôi thiết nghĩ trong các tiết dạy Đạo đức , mỗi người thầy đều trang bị cho mình những kiến thức và phương pháp dạy học hữu hiệu nhất, tìm cho mình con đường ngắn nhất để truyền thụ kiến thức cho học sinh nhanh nhất, dễ hiểu nhất. Muốn vậy, người giáo viên phải biết đổi mới phương pháp dạy hoc theo hướng tích cực, qua đó giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức nhằm tăng cường lòng say mê học tập, thích khám phá ở các em để hình thành những kỹ năng sống và phát triển nhân cách mà ứng xử sao cho phù hợp.

  a. Mục tiêu của giải pháp:

- Giáo viên xác đinh rõ vị trí, yêu cầu nhiệm vụ của môn dạy, bài dạy đúng ý nghĩa giáo dục nhằm cụ thể hóa những nhiệm vụ môn học cũng như bài học.

- Những mục tiêu của môn Đạo Đức có liên quan đến việc bồi dưỡng niềm tin, định hướng giá trị về chuẩn mực, hành vi đạo đức.

- Coi trọng vị trí môn Đạo Đức trong giảng dạy. Yêu mến, say mê giảng dạy cũng như các môn học khác.

- Sáng tạo trong việc lựa chọn và vận dụng phương pháp, phương tiện hình thức tổ chức dạy học thích hợp, phù hợp với đối tượng.

- Tránh và chống những hành vi coi nhẹ môn học.

- Lựa chọn và vận dụng nội dung bài học từng bài học  sao cho phù hợp với mỗi  bài  đạo đức, mỗi tình huống  của học sinh cũng như điều kiện thực tế.

- Biết khai thác và phân tích những kinh nghiệm của bản thân cũng như các đồng nghiệp từ đó giúp học sinh nhận thức đúng đắn về các chuẩn mực đạo đức. Nói lời hay làm việc tốt, yêu thích môn học và điều chỉnh những hành vi chưa tốt trong cách nghĩ, trong ứng xử với ông bà cha mẹ, thầy cô, bạn bè và những người xung quanh. và bồi dưỡng lòng yêu quý và tự hào dân tộc. Ý thức yêu quê hương, xây dựng và bảo vệ chủ quyền biển đảo. Học sinh biết được mình đã là học sinh lớp 5 nên có trách nhiệm về việc làm của mình. Có ý chí vươn lên, biết ơn về tổ tiên, tôn trọng tình bạn, tôn trọng phụ nữ. nêu cao ý thức hợp tác với mọi người. Thể hiện được lòng yêu già mến trẻ, tình yêu quê hương, đất nước, yêu chuộng hòa bình. Thích tìm hiểu về nơi mình sống, về tổ chức Liên hiệp quốc. Từ đó biết bảo vệ tài nguyên thiên nhiên

b. Nội dung và cách thức thực hiện các biện pháp:  

1. Giải pháp thứ nhất: Giúp học sinh quan sát, nhận xét mô hình, hình ảnh trực quan:

    Đây là cách mà giáo viên sử dụng hình ảnh, mô hình, tranh ảnh... nó thường đi đôi với kể chuyện. Làm cho truyện kể được sinh động, hấp dẫn, không khô khan, trừu tượng. Giúp học sinh hình thành được cụ thể rõ ràng về hành vi đạo đức, dễ nhớ và nhớ lâu.

   Việc trình bày trực quan cần lựa chọn lời nói phù hợp với phương tiện trực quan, chọn vị trí sao cho học sinh dễ quan sát. Khi không cần phương tiện trực quan nữa thì cất ngay. Nội dung phải phản ánh được tư tưởng chủ đạo, cơ bản, các tình huống chính của truyện, đảm bảo tính liên tục, thẩm mĩ, rõ ràng, tránh những phương tiện xấu có chi tiết thừa hoặc không chính, khích thước quá nhỏ. Lời nói phải thống nhất với hình ảnh trách sự rời rạc gây ra hiểu lầm hoặc khó hiểu cho học sinh làm mất hứng thú học tập. Đồ dùng trực quan phải rõ ràng, chính xác đủ để học sinh quan sát. Khi sử dụng mô hình, hình ảnh trực quan không nên lạm dụng quá. Việc chuẩn bị và sử dụng đúng nơi đúng lúc, sẽ tăng thêm phần sinh động cho tiết học, học sinh hứng thú học hơn. Qua đó giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách dễ dàng.

   Sử dụng phương tiện trực quan như: tranh, ảnh trong sách giáo khoa, mô hình hay vật thật, việc làm cụ thể, đóng vai hoặc những hình ảnh liên quan đến nội dung bài dạy để kể lại truyện nhằm tái hiện tình huống, tình tiết cơ bản. Qua đó các nắm bắt các hành vi đạo một cách chủ động và các em thể hiện được hành vi đạo đức tốt hơn. Ngoài những đồ dùng dạy học mà giáo viên chuẩn bị thì khuyến khích học sinh cùng chuẩn bị sao cho phù hợp nội dung bài.

-Ví dụ: Khi dạy bài 2: Có trách nhiệm về việc làm của bản thân.  ( Đạo đức lớp 5- trang 6 SGK).

    Ngoài việc sử dụng tranh vẽ trong sách giáo ( Chuyện của bạn Đức) thì người thầy chuẩn bị thêm tranh, ảnh, hình vẽ như: Hình một bạn học sinh đã làm sai một việc mà cô giáo giao. Sau đó bạn nhận lỗi và sẵn sàng sửa lỗi.

*Hình ảnh minh họa: (Hình 1)

    Hoặc giáo viên đưa ra tình huống: Khi xin phép mẹ đi dự sinh nhật bạn, em hứa sẽ về sớm nấu cơm. Nhưng mải vui em về muộn. Em sẽ làm gì với việc làm của mình?

   Với tình huống này để khắc sâu kiến thức, giáo viên cho học sinh đóng vai 1 người mẹ, 1 người con xin phép mẹ đi sinh nhật sau đó về muộn và nhận lỗi rồi xin lỗi mẹ, gắn kết thực tế và hiệu quả nhất thông qua mô hình, hình ảnh, vật thật, tình huống cụ thể.

   Từ những giải pháp thực hiện trên, tôi đã gặt hái được kết quả rất cao trong việc dạy học. Học sinh tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng không áp lực, không nhàm chán mà còn tạo được sự hứng thú, tìm tòi, khám phá cho học sinh. Các em chủ động tiếp thu kiến thức và vận dụng trong đời sống của bản thân.

2. Giải pháp thứ hai: Thông qua việc xây dựng hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh rút ra kết luận đạo đức:

          Đây là cách trò chuyện thân mật giữa giáo viên - học sinh dựa trên hệ thống câu hỏi đã chuẩn bị về một chủ đề, một bài, một hoạt động, sử dụng chủ yếu ở tiết 1. Qua đó nhằm giúp học sinh nắm được đầy đủ, chính xác nội dung truyện, phát hiện các tình huống và phân tích, đánh giá các hành vi ứng xử của các nhân vật để rút ra hành vi chuẩn mực. Ở tiết 2 được tổ chức dánh giá, xử lí tình huống, làm việc theo phiếu học tập, thảo luận nhóm, đóng vai...

  Để làm tốt điều này giáo viên cần vận dụng đàm thoại gợi mở (dẫn dắt học sinh rút ra kết luận cách ứng xử phù hợp), đàm thoại tổng kết (giúp các em tổng kết những tri thức hệ thống những chuẩn mực), đàm thoại kiểm tra (kiểm tra những điều đã học)

   Muốn dạy tốt thì cần xác định hệ thống câu hỏi phải có câu hỏi chính, câu hỏi phụ có tính rõ ràng, chính xác, dễ hiểu, tránh hỏi chung, khó hiểu. Câu hỏi đi từ dễ đến khó. Câu hỏi trung phải tập trung khai thác những khía cạnh đạo đức theo chủ đề, bài, hoạt động nhưng không khiến bài học đạo đức thành bài giảng văn câu hỏi gắn liền với thực tế. Câu hỏi phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh tránh hỏi lan man, dài dòng.

   Giáo viên cần lưu ý: trong đàm thoại, giáo viên chỉ nên hỏi, không nói nhiều, không trả lời thay mà chỉ dùng câu hỏi gợi ý, nếu học sinh trả lời chưa đầy đủ thì đề nghị em khác bổ sung. Giáo viên (học sinh) kết luận ngắn gọn, xúc tích. Nêu câu hỏi mang tính gợi mở dẫn dắt. Cần chú ý đến những em rụt rè, nhút nhát, ngại phát biểu, sợ sệt. Tránh chỉ gọi những em hay giơ tay. Bên cạnh đó khuyến khích học sinh đặt câu hỏi liên quan nội dung bài.

* Ví dụ khi dạy bài 9: Em yêu quê hương. 

     Tìm hiểu nội dung truyện: Cây đa làng em thì chỉ có 2 câu hỏi cho tìm hiểu bài ( 1. Vì sao trong làng lại gắn bó với cây đa?. 2. Bạn Hà đóng góp tiền để làm gì? Vì sao Hà làm như vậy?) .

   Vì vậy, giáo viên phải dựa vào đó mà xây dựng hệ thống câu hỏi một cách chi tiết, dễ trả lời hơn như:

+  Hà được bố cho về quê vào dịp nào?

+ Cây đa đầu làng có từ khi nào?

+ Cây đa có ích lợi gì cho cô bác đi làm đồng về?

+ Những ngày ở quê, Hà thường rủ các bạn ra gốc đa làm gì?

+ Tại sao dân làng lại góp tiền để chữa cho “Ông Đa”?

+ Sau khi nghe ông kể về trận lũ lụt vừa qua, Hà có đóng góp tiền tiết kiệm của mình để chữa cho “Ông Đa” không? Vì sao Hà làm như vậy?

+ Qua việc làm của Hà,  em có nhận xét gì về bạn Hà?

+ Nếu  em là bạn Hà em có hành động như vậy không? Vì sao?  …

   Khuyến khích học sinh đạt thêm câu hỏi:

+ Vì sao làng quê Việt Nam lại hay trồng cây đa đầu làng?

+  Trồng cây đa đầu làng có phải là truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam không?...

* Hình ảnh cây đa làng em ( SGK/ 28) được giáo viên phóng to và treo trên bảng. (Hình 2)

   Bên cạnh đó, khuyến khích học sinh sưu tầm thêm tranh ảnh về cây đa mang đến lớp để khắc sâu kiến thức.  tạo động lực cho học sinh thêm yêu quê hương mình hơn. (Hình 3)

                                (Hình ảnh học sinh sưu tầm)

   Tôi thiết nghĩ với cách xây dựng hệ thống câu hỏi ngắn gọn, xúc tích sẽ giúp học sinh tiếp thu kiến thức từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó. Từ đó sẽ tự mình rút ra được những việc mình cần làm mà điều chỉnh hành vi đạo đức cho phù hợp. Bởi vậy xây dựng hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh rút ra kết luận đạo đức là vô cùng quan trọng, không thể thiếu đối với người thầy khi lên lớp. Nó giúp cho những “kĩ sư tâm hồn” tự tin, hiểu sâu hơn trong việc truyền đạt kiến thức.

3. Giải pháp thứ ba: Thông qua kể chuyện giúp học sinh có hành vi chuẩn mực đạo đức:

   Khi tiến hành tiết dạy này, giáo viên sẽ dùng ngôn ngữ của mình để kể lại một câu chuyện đạo đức về một chủ đề dựa trên nội dung câu chuyện trong sách giáo khoa đã chuẩn bị (chủ yếu ở tiết 1). Nhằm giúp học sinh nắm được đầy đủ và chính xác nội dung truyện. Qua đó, phân tích đánh giá các hành vi và ứng xử của các nhân vật. Từ đấy rút ra kết luận về chuẩn mực hành vi cần thực hiện. Nói là kể chuyện nhưng không chỉ dùng lời nói đơn thần mà tôi còn kết hợp với hình ảnh trực quan, cử chỉ, hành động, điệu bộ, sắc thái để thể hiện, nhằm gây được sự chú ý cho học sinh. Nếu học sinh kể tốt có thể cho học sinh tự kể, giáo viên sẽ là người phụ họa thêm. Như vậy sẽ kích thích được tư duy sáng tạo, các em sẽ tự tin trước đông người. Giáo viên phải xác định được cách kể chuyện đạo đức ở đây không nhất thiết phải rập khuôn ngôn ngữ như trong truyện. Điều tôi muốn nói ở đây là khi người kể (cả giáo viên hoặc học sinh) có thể sáng tạo ngôn ngữ của mình sao cho nội dung câu chuyện không thay đồi, từ ngữ thể hiện trong sáng và mang tính tích cực có liên quan đến câu chuyện là được. Từ đó kích thích hoạt ngôn của các em thêm phát triển và ý thức tư duy sáng tạo hơn.

  Muốn làm tốt giáo viên cần chú ý:

- Tìm hiểu nội dung câu chuyện trong sách giáo khoa trước khi lên lớp. hình dung ra nội dung câu chuyện.

- Khi kể ngôn ngữ của người kể phải trong sáng, nhẹ nhàng,  chậm rãi theo tiến trình câu chuyện. Tránh kể dài dòng, lan man, không sa vào đọc truyện gây nhàm chán cho người nghe. Khi cần có thể dùng đến hành động, cử chỉ, sắc thái,..,

- Ngoài những câu chuyện Đạo đức có sẵn trong sách giáo khoa theo nội dung bài, theo chủ điểm thì tôi thường tìm kiếm thêm những câu chuyện khác, những việc làm, những hành động cụ thể thật để kể hoặc diễn kịch cho các em nghe, xem. ..

 * Vi dụ : Tôi kể cho các em nghe:  Hồi còn bé, độ tuổi như các em cứ vào khoảng 28,29 tết Nguyên Đán cô lại cùng bố mẹ, anh em trong nhà ra mộ của dòng họ để đắp cỏ, thắp hương mời các cụ về nhà ăn tết. Hay ra tháng 3 cô lại cùng bố đi tảo mộ của dòng họ.

* Khuyến khích học sinh tìm thêm những câu chuyện khác, hình ảnh hoặc các em có thể vẽ thêm những hình ảnh, việc làm mà liên quan đến bài học. Sau đó cho các em thể hiện cái mà mình đã chuẩn bị trong khoảng thời gian nhất định. Nhằm giúp học sinh tự rút ra được chuẩn mực hay hành vi đạo đức.

* Chẳng hạn khi dạy bài 10: Ủy ban nhân dân xã (phường) em. ( sgk - trang 31).

   Tôi thể hiện câu chuyện: Đến Ủy ban nhân dân phường một cách rất nhẹ nhàng, dùng ngôn ngữ cho học sinh dễ hiểu. Vì trường tôi nằm cạnh Ủy ban nhân xã nên trước khi học này tôi đã dẫn các em tới Ủy ban để giới thiệu (thời gian vào tiết sinh hoạt của tuần chuẩn bị học bài này). 

   Từ câu chuyện có trong sách giáo khoa, tôi kể thêm cho học nghe về những việc làm mà Ủy ban của mình đã làm được cho người dân như: Xây dựng nhà tình nghĩa, thường xuyên chăm sóc sức khỏe cho người dân, Tổ chức các hoạt động khuyến học, mừng thọ cho người già,…Học sinh cũng có thể kể thêm cho bạn nghe về việc làm nơi mình ở mà Ủy ban nhân dân xã đã làm như: Phát động phong trào vệ sinh làng xóm, giúp đỡ cá gia đình có hoàn cảnh khó khăn.

    Để khắc sâu kiến thức, cuối tiết học tôi cho các em thể hiện nội dung câu chuyện mà các em đã chuẩn bị thông qua tranh ảnh, chuyện thật hay tranh các em tự vẽ.

    Qua đó giáo dục cho các em hiểu được: Ủy ban nhân dân xã là nơi chăm sóc và bảo vệ quyền lợi cho người dân. Dó đó ai cũng phải tôn trọng và giúp đỡ Ủy ban làm việc. Từ đó các em có ý thức, hành vi đúng đắn với các cơ quan hành chính.

•  Học sinh vẽ tranh về lao động dọn vệ sinh sân trường.

* Tranh vẽ của em: Nguyễn Hữu Quang Huy- Năm học 2017- 2018(Hình 4)

• Học sinh vẽ tranh về giữ vệ sinh làng xóm.

* Tranh vẽ của em: …..

    Như vậy với giải pháp này đòi hỏi người giáo viên phải chuẩn bị nội dung câu chuyện một cách chu đáo, cẩn thận. Bên cạnh đó là chuẩn bị ngôn ngữ, hình ảnh, cử chỉ, sắc thái,…thật nghiêm túc nhưng không kém phần dí dóm làm cho câu chuyện sinh động hơn, thực tế hơn, gần gũi hơn.

Từ đó sẽ giúp người học có hứng thú học và tiếp thu bài nhanh nhất.

4.Giải pháp thứ tư: Luyện tập theo mẫu hành vi để học sinh rút ra chuẩn mực đạo đức:

     Đây là cách mà giáo viên tổ chức cho học sinh luyện tập các thao tác của hành vi, tình huống yêu cầu. Giáo viên ( hoặc học sinh) có thể làm mẫu. Việc này rất cần thiết  trong tiết dạy. Từ đó giúp học sinh xử lí tình huống, đánh giá hành vi một cách thực tế.

- Luyện tập theo mẫu hành vi là cách học cho học sinh nhận xét, đánh giá hành vi đạo đức của người khác hay của bản thân và giải quyết tình huống. Qua đó học sinh xác định cái đúng, cái sai, cái đẹp, cái xấu các hành vi và giải thích tại sao. Từ đó đưa ra cách ứng xử đúng đắn, rèn luyện dần thái độ không chấp nhận những hành vi không phù hợp. Đồng thời rèn luyện năng lực biết tự kìm chế không làm trái các chuẩn mực đạo đức. Tập đấu tranh để được vận dụng kinh nghiệm giải quyết vào việc của mình. (chủ yếu vận dụng khi liên hệ thực tế và hay ở tiết thực hành).

- Bởi vậy nội dung đánh giá, xử lí tình huống cần phải phù hợp bài dạy, thưc tế, đạo đức tâm lí, khả năng giải quyết của hoc sinh, tránh đưa ra hành vi, hoặc lấy xa lạ, quá đơn giản, hay quá khó. Nếu có ý kiến không thống nhất nhau cần được cho các em tranh luận để tìm phương án giải quyết tốt. Không nên lạm dụng vào việc tự kiểm điểm làm cho lớp học nặng nề, gây mất hứng thú học tập... Như vậy với cách làm này, đòi hỏi người giáo viên làm mẫu hành vi thật chính xác, nhẹ nhàng và dễ hiểu. Có thể thực hiện bằng ngôn ngữ, hành động hoặc đóng vai,…Có những trường hợp tôi mời học sinh đóng vai cùng mình để thể hiện tình huống, có những trường hợp các em tự thể hiện bằng cách đóng vai. Giáo viên chỉ là người đưa ra nhận xét. Luyện tập theo mẫu hành vi là giúp các em được thực hành ngay, các  em thể hiện được mình. Qua đó giúp các em có hành vi, chuẩn mực đạo đức với thục tế hơn. Đối với bước này tôi thực hiện hết sức cẩn thận từ ngôn ngữ, cho tới hành động vì lúc này cô đang là hình tượng để các em học. Ngoài những tình huống, hành vi có sẵn trong bài tôi có thể cho các em luyện tập thêm một số hành vi, tình huống có liên quan đến nội dung bài dạy.

• Chẳng hạn khi dạy bài 14: Bảo vệ tài nguyên thiên nhiên (trang 42- sgk)

 Sau khi thực hiện xong các bài tập, tôi cho học sinh tự mình đóng vai Đất, Nước, Không khí, Ánh sáng mặt trời…giới thiệu về mình. Bạn Nguyễn Khánh Linh thể hiện như sau:

  “ Xin chào các bạn! Minh là nàng Nước đây. Mính mặc chiếc áo trắng có đẹp không? Hằng ngày mình vẫn cùng mọi người sinh hoạt đúng không nào? Mình cho các bạn tắm mát, mình tưới cho cây xanh tươi tốt. Các loài vật mà không uống những giọt nước trong lành của mình thì liệu có sống không nhỉ? Mình còn có thể làm quay tua-  pin để phát ra dòng điện đấy các bạn ạ!  Về mùa hè mà không có mình chắc mọi người buồn lắm nhỉ?... Mình là thế đấy nên mong mọi người hãy sử dụng mình tiết kiệm và đừng xả rác vào mình nhé! Cảm ơn các bạn!” 

  Qua mỗi hành vi, mỗi tình huống các em thể hiện thì tự các em rút ra được những việc làm cụ thể, thiết thực hơn.

           Qua thực tế thực hiện giải pháp này, tôi thấy luyện tập theo mấu hành vi là việc làm không thể thiếu. Nó giúp người dạy cũng như người học được thể hiện khả năng của mình trong từng tình huống, từng vai, từng việc làm, từng cử chỉ và từng hành động. Ngoài ra nó còn giúp chúng ta được sự góp ý, học hỏi tứ mọi người để  các em nhận thức, thực hiện được hành vi chuẩn mực đạo đức mà các em được học.

    Như vậy với các giải pháp thực hiện như trên tôi đã áp dụng thành công trong việc dạy môn Đạo Đức cho học sinh lớp 5. Chính vì vậy,  năm học 2023-2024 tôi được điều động vào công tác tại trường TH .... một trường mà tỉ lệ học sinh dân tộc tại chỗ chiếm khá nhiều nhưng tôi vẫn áp dụng có hiệu quả các giải pháp này trong môn giáo dục đạo đức cho học sinh lớp 5 ở trường TH ..... trong học kì 1 vừa qua.

c. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp:

       Như chúng ta đã biết, không có phương pháp dạy học nào là vạn năng cả. Mỗi cách tổ chức dạy học có những ưu điểm riêng. Vì vậy khi lên lớp giáo viên cần phải nắm rõ mỗi quan hệ mật thiết của các giải pháp và hình thức tổ chức dạy học. Nó luôn hỗ trợ cho nhau những ưu điểm chính và hạn chế những khuyết điểm. Do vậy, để nâng cao hiệu quả giờ dạy giáo viên cần vận dụng phối hợp linh hoạt và sáng tạo các biện pháp với nhau. Nên tận dụng những gì mà mình có thể làm mà đưa kiến thức đến được với các em bằng con đường ngắn nhất nhằm gây hứng thú học tập cho các em.

 Ví dụ : Xử lí tình huống cần sự hỗ trợ của quan sát và nhận xét hay giảng giải.

  Ngoài ra các môn học khác cũng góp phần không nhỏ vào việc nắm bắt kiến thức về các chuẩn mực đạo đức.

d. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu, phạm vị và hiệu quả ứng dụng:

     Tuy thời gian không dài, với biện pháp và cách tổ chức dạy học đã nêu, thì chất lượng giờ dạy được nâng lên rõ rệt, HS hứng thú học tập, hoạt động tích cực, các em mạnh dạn, tự tin, chủ động hơn khi học bài hoặc giao tiếp. Số em học Hoàn thành tốt tăng, số em chưa hoàn thành hay nhút nhát giảm hẳn. Bên cạnh đó người thầy cũng phải xác định mục tiêu, nhiệm vụ của bài dạy, phối hợp nhịp nhàng các biện pháp dạy học một cách có hiệu quả thì chắc chắn chất lượng giờ dạy sẽ cao hơn. Vì vậy, qua khảo nghiệm chất lượng cuối năm đã thu được kết quả đáng mừng.  

                     BẢNG KHẢO SÁT CHATA LƯỢNG CUỐI NĂM

   Vì lẽ đó, bằng việc làm cụ thể của mình tôi đã tìm tòi, nghiên cứu và áp dụng có hiệu quả một số kinh nghiệm và hình thức tổ chức dạy học môn Đạo Đức cho học sinh lớp 5.   

III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ:

1. Kết luận:

     Như vây việc giúp học sinh học tốt môn Đạo đức, tôi rút ra được một số giải pháp và hình thức tổ chức dạy học học sinh Tiểu học nói chung. Đó là:

   Áp dụng các biện pháp dạy học, nâng cao các hình thức tổ chức dạy học có ý nghĩa quyết định tới chất lượng giờ dạy. Việc giúp học sinh học tốt môn Đạo Đức lớp 5  thu được kết quả cao hay thấp phụ thuộc nhiều vào cách tổ chức dạy học của mỗi thầy cô giáo. Đó là, hãy trân trọng kinh nghiệm sống của học sinh về mặt văn hóa và vốn hiểu biết. Giúp đỡ, gần gũi, động viên chia sẻ và thông cảm với các em trong học tập. Đặc biệt động viên khuyến khích việc làm tốt.  Ở phần nào có thể được hãy đưa các bậc phụ huynh và những thành viên trong cộng đồng cùng tham gia vào lớp học. Và phải dồn hết tâm trí vào những gì học sinh của mình có khả năng làm tốt hơn là những gì các em chưa làm được và phải biết phối hợp với các giáo viên khác để giáo dục các em tốt hơn.

    Để làm được điều đó, mỗi giáo viên khi lên lớp cần chuẩn bị kĩ bài, xác định mục tiêu của bài để lên kế hoạch bài dạy cho phù hợp. Hơn nữa đồ dùng dạy học phải đầy đủ, khoa học, các thí nghiệm phải tiến hành nhanh, chính xác. Chú ý dành nhiều thời gian cho học sinh chậm tiến bộ. Áp dụng tốt chuẩn kiến thức kĩ năng và điều chỉnh nội dung dạy học. Đặc biệt là dạy kĩ năng sống cho các em để giúp các em học tốt môn học khác. Vì thế trong mỗi tiết học giáo viên cần phối hợp các phương pháp dạy khác nhau một cách linh hoạt và sáng tạo theo hướng giảm sự quyết định và can thiệp của giáo viên, tăng cường sự tham gia của học sinh vào các hoạt động tìm tòi, phát hiện ra kiến thức mới. Và tôi mong muốn làm sao tất cả chúng ta phải thực sự cố gắng phấn đấu hết mình trong sự nghiệp trồng người, để xứng đáng với lời nói của một danh nhân: “ Nghề dạy học là nghề cao quí nhất trong các nghề cao quí. Nghề dạy học là nghề sáng tạo bậc nhất trong các nghề sáng tạo, vì nó sáng tạo ra những con người sáng tạo”. 

 2.Kiến nghị:

    Dựa vào tình hình thực tế địa phương, trình độ học sinh, qua trải nghiệm việc dạy- học ở trường, tôi có một số kiến nghị với quý cấp nhằm nâng cao chất lượng dạy – học môn Đạo Đức. Trước khi lên lớp, GV phải chuẩn bị kĩ bài, cần chú ý luyện tập, trau dồi để có ngôn ngữ chuẩn, trong sáng, chuẩn bị các tình huống, Sách giáo khoa, Sách giáo viên… chỉ là tài liệu tham khảo. Do đó hệ thống câu hỏi trong sách phải lôgich, câu hỏi không quá khó hoặc quá dễ, nên chia nhỏ và bổ sung câu hởi phụ nhằm khắc sâu kiến thức, kích thích sự tìm tòi, tư duy sáng tạo của HS, làm tốt công tác bồi dưỡng GV dưới nhiều hình thức.

 Đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo, giúp đỡ của các ban nghành và chính quyền địa phương về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, các phòng chức năng,…Thường xuyên giữ chặt mối liên hệ giữa gia đình, nhà trường và xã hội.

  Trên đây là những kiến nghị về sáng kiến kinh nghiệm của tôi. Do thời gian và trình độ có hạn nên đề tài còn có phần thiếu sót. Song tôi tin chắc rằng với những giải pháp này, bằng sự sáng tạo của mình các đồng chí sẽ vận dụng có hiệu quả trong quá trình dạy đạo đức .

    Rất mong nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các đồng chí, đồng nghiệp để tài của tôi được hoàn thiện hơn.

   Tôi xin chân thành cám ơn!

Người thực hiện